प्रायः हरेक डेढ वर्षमा गार्जियनका अनुभवी लेखक निक डेभिज मेरो कार्यालयभित्र छिर्छन् । ढोका बन्द गर्छन् र केही अचम्मका कुरा गर्छन् ।गत वर्ष जुनमा उनले जुलियन असान्जबारे मलाई जानकारी दिन चाहेका थिए । उनले त्यतिखेर त्यति चर्चामा नरहेका ती हयाकरबारे पढेका थिए, जसले अमेरिकी रक्षा र विदेश मन्त्रालयबाट चुहिएका लाखौं गोप्य दस्तावेज सार्वजनिक गर्न लागेका थिए । उनको योजना असान्जलाई खोज्नु थियो जसबाट गार्जियनले ती सबै प्रकाशन गर्न सक्थ्यो ।
२००९ को सुरुतिर यस्तै कुराकानी भएको थियो । उनले जेम्स मर्डोकले आफ्नो मिडिया उद्योग (न्युज कर्पोरेशन) का आपराधिक गतिविधिको प्रमाण लुकाउन गोप्य सम्झौताका लागि १० लाख डलर रकम तिरेको पत्ता लगाएका थिए । मर्डोक शक्तिशाली निजी समाचार मिडिया उद्योगी (रुपर्ट मर्डोक) का छोरा एवं उनका उत्तराधिकारी थिए ।
निकले गरेका कुराप्रति मैले समर्थन जनाएको थिएँ । सँधै नसुहाउँदो गरी जिन्स र छालाको खैरो ज्याकेटमा देखिने निक यस्तै गम्भीर खालका समाचार सुनाएपछि यस्तै जोखिमपूर्ण कामका लागि कार्यालयबाट हराउँथे ।
विकलिक्सको अवसान कसरी भयो भन्ने सबैलाई थाहा छ, जसले गोप्य पत्राचार, युद्धका दस्तावेज, कूटनीतिक लापर्वाहीका कुरा सार्वजनिक गरेर विश्वमै हलचल ल्याइदियो । र अहिले मर्डोकको समाचार कसरी अवसान भयो भन्ने सबैलाई थाहा छ, उनका कर्मचारीले गरेका घृणित काम र एकदमै ठूलो संसदीय मतले उनको हजारौं अर्ब डलर व्यवसायको तरिका रोकिदिएको छ । दसौं लाख प्रति सातामा बिक्री हुने नाफामा रहेको पत्रिका न्युज अफ द वल्र्ड बन्द भयो । बेलायती सञ्चार नियमन गर्ने संस्था बेकामी देखियो ।
जेम्स मर्डोक जसले यसरी मुलाउन सुझाव दिएका थिए । फेरि उनले मनोरञ्जनसम्बन्धी पत्रिका प्रकाशन म्याक्स क्लिफोर्डको फोन हयाकिङमा पनि यसै गरेका थिए ।
प्रहरीले एउटा छानबिन घोषणा गरेको केही घन्टामै थप अनुसन्धान आवश्यक नभएको बतायो । यस्तो नभएपनि २००५ मा बरामद गरिएका मुल्केयरको ११ हजार पेजको सूचना पनि त्यत्तिकै थाती रह्यो । न्युज इन्टरनेसनलले प्रहरीको भनाई आफ्नो प्रमाणको रूपमा देख्यो । गार्जियनले जानजानी बेलायती सर्वसाधारणलाई गलत सूचना दिइरहेका उसको कुरा थियो । प्रेस उजुरी आयोगले पनि आफ्नै छानबिनबाट गुडम्यान मात्र दोषी देख्यो । यही अडान न्युज इन्टरनेसनलले गरिरहँदा अनुगमन निकाय पनि बेकम्मा जस्तै देखियो ।
संसदीय समिति सकेसम्म गहिराइमा पुग्न खोज्यो । तर न्युज इन्टरनेसनलकी प्रमुख कार्यकारी, सन र न्युस गरेको बताए । कारबाही अघि बढेन । अधिकांश सञ्चार राम्रा थिएनन् । भावी प्रधानमन्त्रीको रूपमा लिएका डेभिड क्यामरोनले कोल्सनलाई प्रेस प्रवक्ताको रूपमा नियुक्त गरे । कोल्सनको नकारात्मक कुरातिर प्रधानमन्त्री बन्नै लागेका क्यामरोनले वास्ता गरेनन् ।
पूर्व न्युज अफ द वल्र्डका एक पत्रकारलाई तात्कालिन कोल्सनको दुव्र्यवहारबाट पीडित भएको भन्दै नोभम्बर २००९ मा लन्डनको रोजगारसम्बन्धी अदालतले १० लाख डलर क्षतिपूर्ति तिर्नुपर्ने फैसला गर्यो । तर यो क्षतिपूर्ति तिरेको समाचार गार्जियनले बाहेक अरुले छापेनन् । यसले गार्जियन एक्लिएको महसुस भयो । ब्रुक्सले आफ्ना साथीहरूलाई 'एलेन रसबि्रजरले दयाको भीख माग्दै घुँडा टेकेपछि समाचार सकिन लागेको छ भनेर' आफ्ना साथीहरूलाई भनेको सुनाएका निक डेभिजले सचेत गराएका थिए । 'उनीहरूले हामीलाई खत्तम पार्न सक्छन्,' डेभिसले भनेका थिए, 'सकेमा गार्जियन बन्द गर्न सक्छन् ।'
अधिकांश पत्रिकाले बेवास्ता गरिरहँदा निक क्लेग मात्र लेखलाई निरन्तरता दिइरहेका थिए । मैले न्युयोर्क टाइम्सका बिल केल्लरलाई फोन गरें । केही दिनपछि उक्त पत्रिकाका तीन संवाददाताहरू आइपुगे । यसबारे निकले जानकारी दिए, जसबाट उनले थुप्रै संवाददाता, कानुन व्यवसायी र प्रहरी अधिकृतको वर्षौंदेखिको खिसी टिउरीबाट छुट्कारा पाउन सक्थे ।
टाइम्सका पत्रकारले महिनौंको असाधारण र पीडादायी कामबारे अनसन्धान गरेपछि निकले लेखेका सबै सत्यलाई स्थापित गर्यो । उसको समाचारले प्रहरीको कमजोर छानबिन कमजोर मात्र देखाएन, अरुलाई पनि समाचार प्रकाशन गर्न साहस दियो । थुप्रै टेलिभिजनले पनि समाचार प्रसारण गरे । दुईमध्ये एक पीडितले अदालतमा मुद्दा दायर गरे । प्रायः ले 'यस्तो हुनसक्छ' र यसका पछाडि केही छ भन्न थाले ।
चुनावको केही समयअघि मात्र फोन ह्याकिङबारे कोल्सनलाई थाहा भएको र कानुनी रुपमा यो कुरा प्रकाशन गर्न नसक्ने जानकारी मैले क्यामरोनलाई दिएको थिएँ । कोल्सनको न्युज अफ द वल्र्डले सात वर्ष जेल सजाय भोगेर निस्किएका जोनाथन रिजलाई अनुसन्धानकर्ता नियुक्त गरेका थिए, जो निर्दोष एक महिलालाई कोकिन राखिदिएको अभियोग थियो । गार्जियनले दुई लामा लेख प्रकाशन गर्यो, रिजको न्युज अफ द वल्र्ड र भ्रष्ट प्रहरी अधिकारीसँगको सम्बन्धबारे ।
गार्जियनले आमचुनावअघि योबाहेक केही प्रकाशन गर्न सकेको थिएन किनकि बेलायती कानुनले आपराधिक मुद्दा झेलिरहेका व्यक्तिबारे लेख्न पत्रिकालाई बन्देज लगाएको छ । तर मैले भनेको थिएँ, क्यमरोनलाई आफ्नो सरकारी टोलीलाई नियुक्त गर्नु अघि थाहा हुन सक्छ भनेर । यो कुरा मैले त्यतिबेलाका प्रधानमन्त्री गोर्डन ब्रोन र अहिलेका सहायक प्रधानमन्त्री निक क्लेगलाई सुनाएको थिएँ ।
क्यामरोनले यो साता आफ्ना कर्मचारीले यो विषयले आफूलाई सताउनेबारे सचेत नगराएको बताएका छन् । तर कोल्सनलाई नियुक्त गर्न यो खतरनाक थियो भन्ने उनले यो बुझ्नुपर्छ ।
यो वर्षको सुरुतिर केही समय यो कुरा उठ्यो । कानुनी कारबाहीको कुरा उठ्यो । अन्तिममा प्रहरी गम्भीर रूपमा संलग्न भयो । र, उसले २००६ मा नगरेको काम गर्न ४५ जनाको टिम नियुक्त गर्यो । नियमन निकायले आफ्ना पुराना प्रतिवेदन मूल्यहीन रूपमा लियो । त्यसपछि निक डेभजले न्युज अफ द वल्र्डले बेपत्ता किशोरी मिल्ली डोलरको फोन ह्याक गरेको कुरा लेखेका थिए । अर्को नयाँ सुन्न सक्ने बनाउन उनका भ्वाइस म्यासेज हटाएर ह्याक गरिएको उनको लेखमा उल्लेख थिए । मिलि जीवित भएको न्युज अफ द वल्र्डको समाचारले मिलीका बाबुआमालाई उनको हत्याको पुष्टि हुनुअघिसम्म आशा जगाएको थियो । न्युज अफ द वल्र्डले पुनर्जीवित पाउन कठिन भएपछि उक्त समाचारका कारण अहिले पत्रिका बन्द गर्न बाध्य भएको छ । राजनीतिकर्मी, पत्रकार, प्रहरी अधिकारी र नियमनकारीलाई टीभीको स्क्रिनबाट बाहिर राख्न उसले सकेन । अहिले थुप्रै प्रहरी अधिकारीहरूले माफी मागेका छन् । सांसदहरूले सार्वजनिक रूपमा भनिरहेका छन्, उनीहरूमाथि कारबाहीको कुरा ।
पहिले 'मर्डोकको फड्को' भनेर कोहीले भनेका थिए । व्यापक स्वीकारोक्ति थियो कि एउटा वा थप पुस्ताका लागि बेलायती सार्वजनिक जीवनशैली आफैं मर्डोकले आकार दिएको छ
भनेर । कम्पनी निकै व्यापक हुँदै गएको थियो र धेरै सफलता हात पारेको थियो । राष्ट्रिय पत्रिकाको ४० प्रतिशत र बीबीसीको भन्दा दोब्बर प्रसारण संस्थाको कमाइ हुन थाल्यो । तर अहिले हामीले थाहा पाएका छौं कि आपराधिक अनुसन्धानकर्ताको सानो टोली जुन कुनै नागरिकको काममा नियुक्त गरेको छ । अहिले सर्वस्वीकार्य विश्वास छ कि यी व्यक्तिहरू खराब हुन भनेर । बेलायतमा मर्डोकलाई धेरैले स्वीकार गरेका थिए । धेरै राजनीतिकर्मीले विश्वास गरेका थिए । कहिल्यै सार्वजनिक रूपमा नबोलेका मर्डोकले अहिले माफी मागेका छन् । तर यो निश्चित भएको छ कि उनले भ्रष्टाचार गरिरहेका थिए । र अहिले एउटा समाचारले र संसद्मा विवादरहित एकमतले उनको त्यो जादुमयी आकर्षण सकिएको छ ।
लेखक गार्जियनका सम्पादक हुन्
No comments:
Post a Comment